KULANG ANG KINAALAM

balay bululngan

pigado manggaranon nagakinahanglan

isa ka hospital ang akon nga ginsayuhan

suplada nga nurse ang akon nasugat- an

Abril 20, 2011 alas diyes trenta’y kuwatro

ako ang nagsulod  sa emergency room

pasing al nga “MAANO KA” ang akon nabatian

dala saka padalom nga pagtulok sa akon

sinabat ko ini nga

“MAPACHECK-UP TANI KAY GINALAGOB AKO”

sinabat ako sang suplada nga nurse

“TI INDI NALANG KAMI MANYAGA EH NO?”

maayo bala ini nga pagsabat sa isa ka gakinahanglan?

balay bululngan ang akon ginkadtuan indi isa ka mansyon nga ginharian

diin na ang inyo nga mga tinun an sa buluthuan

matood propesyunal ka apang daw wala tinun-an ang imu batasan.

ginapanawagan ko ang mga tagdumalahan sang mga buluthuan

ang tanan nga mga propesyunal sa inyo nagagikan

kulang ang paghakot sang mga produkto nga mga maalam

kinahanglan man nga may mayad nga paminatasan.

maestro, nurse, doctor, pulis o ano pa man

tanan sila halin sa buluthuan

tanan sila magalingkod sa mga pumuluyo

tanan sila magaatubang sa nari sari nga mga tawo.

ano ang pulos sang kinaalam

kung bastos naman ang batasan?

daw kaangay ka lang sang isa ka estatwa sa kahigaran

manami lantawon apang indi man mapuslan

kuntani mabatian ini sang mga natungdan

kag tani ang maaksyunan

simple man lang ang akon ginapanawagan

mayad nga paminatasan, sa ikaayo sang tanan.

HULAT- HULAT LANG ANAY

Nag-umpisa ang gilinamu kay Estrada

mahatag kuno si Gloria ka reporma

apang hello Garci ang nabatian ta

kaso kay Arroyo ginbasura

natapos ang termino ni Gloria

apang ang kaso wala sultada

bumulos ining si Aquino

sumalo sang namantsahan nga gobyerno

masobra isa ka dekada nga linta ang nagdumala

pagabuslan sang bag-o nga pigura

wala pa isa ka tuig nga pagpamuno

ginahura hura na sang pumuluyo

mga pinalangga ko nga mga kauturan

ang pagtinlo sang gobyerno malayo sa pagtinlo sang ugsaran

indi ini madala sa isa lang ka panilhigan

kag indi man ini isa ka obra nga pakyawan.

panumdumon man kuntani naton

ginapalitikan man ang pagbuya sang desisyon

indi mahapos magpanubo ka mga presyo ka balaklon

bangud madamu pa ina nga proseso nga pagaatubangon

ang tanan nga kasulhayan nagaagi sa pagpenitensya

gani antos lang ta anay samtang ang pagbag o nagaumpisa

imbes nga hura-huraon ta ang aton nga pangulo

himakas lang ta anay kag ipanghayhay ang mga reklamo

imbes nga magrally kita kag magsinggitan sa karsada

pagpananom na lang kamu sang puno nga magkapamilya

ang global warming aton pa nga mapagaran

kag init sang ulo ang mabugnawan.

sa paghura hura ta sa mga nagadumala

nagadugay ang tini-on sa pag atubang sa mayor nga problema

kulang ang anom ka tuig sa pagtinlo sang namantsahan nga gobyerno

kag kun magsagad ta reklamo basi tapos dekada pa ang pagbag-o

hulat hulat lang anay mga kaabyanan

maabot gid na ang kasulhayan

iyuhom-yuhom lang anay ang mga palaligban

agud magmag-an man ang kapigaduhon nga nabatyagan.

Balikda Man

Sang ako ang makalabay sap arte kabukiran

Sa maanyag nga lugar, ginhingalanan nga Aklan

Isa ka eskwelahan ang akon nasiplatan

Bodega kung tulukon daw sa pinabay-an

Mataas nga parte ini ang ginakahimtangan

Gain makita mo gid kung imu malabayan

Ang kaluluoy nga sitwasyon sining buluthuan

Imbes na pintura, puros tuktok ang makit- an

Dugangan pa nga kasi-ot ang palibot sini

Haum haum ko malapit ini sa Dengue

Tetanus naman ang mangin resulta sang tuktuk

Indi ina malikawan bangud mga bata sa palibot

Kung pagaobserbahan ang palibot didto

Indi mo mahambal nga pobre ya mga tawo

Bangud makita mo s aporma kag istruktuura sang balay

Sa kadakuon kag kanamion nagapaindisanay

Ang ginatumod ko nga problema, indi lang sa buluthuan

Kundi ang kaayuhan sang kabataan

Di bala may hurubaton ,kita nga namat- an

“ Prevention is better than cured” kun sa English imitlang

Ini nga panaysayon kabay nga makapabalikid

Ginapangabay ko mga aklanon ang pag- amlig

Ang buluthuan, lugar nga ginahalinan sang kinaalam

Nga magamit ta s aikaayo sang kadam- an

Ano ang mangin pulos sang pagbalik- balik sang kabataan

Kung ang buluthuan, rason sang sakit kag kadisgrasyahan

Suno sa amun nga mga natun- an

Ang palibot, may daku nga bahin sa kinaalam

Kung sa mga pulitiko gawasi kamo kwarta sa bulang o casino

Kuntani mawaslikan man ang mga buluthuan nga pampubliko

Makabulig pa kamo sa bwasdamlag sang mga tawo

Basi sila pa ang makaresolbar sa problema sang Pilipino

Asta nalang diri ang akon sinulatan

Kabay maulikid man ining mga buluthuan

Nga gakinahanglan sang kagamitan kag kaayuhan

Agud indi man maulihi kag mabutang sa ital- ital ang mga kabataan

San- o?

Sang ikaw ang akon nga makit-an

Dinakop mo ining dughan

Sa imo nga kaambong

Kaw gid ang pagamingawon

Manaya-naya nimu nga guya

Sa akon nagapasadya

Sa kada nimu nga pagyuhom

Daw malukso ning taguiposoon

Ginahandum gid nga ikaw ang mahakos

Sa akon nga butkon ikaw ang makugos

Ipabutyag ning ginabatyag

Bangud ini na ang natublag

San-o ko pa bala ina maangkon

Inang maila mo nga taguiposoon

Kuntani paghigugma mo ang akon maangkon

Ginapangako ko ikaw lang gid ang akon pagasimbahon

TM SIM

Samtang nagamoderno ang panahon,

nagaupod man ang mga pamatan- on,

sang ginbun-ag ining mga computer kag cellphone,

nagtuhaw man ang makahalalit nga mga jejemon.

Husto nga mga gramatika nga tinun- an,

amat amat na nga nagataliwan,

pati ang husto nga mga paminatasan,

amat amat man nga ginakalimtan.

Ang pagpahapos sang komunikasyon kag mga impormasyon,

ang nahauna nga rason sang aton nga mga alamon,

kun ngaa ang teknolohiya aton naangkon,

kuntani sa husto nga pagginawi ini gamiton.

Cellphone ,gamiton sa mga emerhensiya,

o di gani pakipag- abyan kag komento sa mga balita,

indi nga sa pagpangsasko, nobyo nobyo o nobya nobya,

napabay an mo na ang pagtuon, kakita ka pa kontra.

Jejemon na ang grupo nga lapnag subong nga panahon,

sila ang mga tinuga sa computer kag cellphone,

wrong spelling nga mga tinaga ang ila ginapalapta,

nga nagapalikaw sa insakto nga tinun an sang mga bata.

Ini nga panalambiton, ginahalad ko sa mga pamatan- on,

kuntani mabuksan ang inyo panumduman kag balatyagon,

henerasyon kamu nga ginasandigan sang pungsod naton,

nga makabatak sining umang naton nga sitwasyon.

Daku gid ang mabulig sining teknolohiya nga mga moderno,

makapahapos sang aton adlaw adlaw nga pagsinarayo,

kung aton ini gamiton sa buluhaton nga husto,

piho kadalag an gid ang maangkon mga nene kag toto.

Ang mga dalagku nga palaligban nagagikan sa gagmay nga butang,

gani, ining mga wrong spelling sang mga jejemon indi niyo na pagpabuyan buyanan,

kung indi matapna sa gilayon, piho gid nga makaupang,

sa husto nga pagtuon ninyo mga kabataan.

Gani, panumdumon ninyo mga pinalangga nga pamatan- on,

tagaan limit ang pagsunod sa mga moderno nga sitwasyon,

indi magpadasu- dasu ,inyo gid kuntani nga binag- binagon,

kung ang butang nga na makapaayo o makahalit sa palaabuton.

Sa mga ginikanan nga gapamati sa sini nga waragwagan,

bulubantayi o laygay laygayi man ang inyo mga kabataan,

sa husto nga pagdumala o paggamit sining teknolohiya nga moderno,

bangud may TM SIM na nga sugilanon subong nga tiyempo.

Teknolohiyang Moderno- Sa Ila Makapabag- o.

Wika ( Talumpati)

“Makahihigit ay wala, kahit anumang sandata,makapagtitibay sa bansa, paggamit ng sariling wika, ang ating tanging tanikala.”

            Malaya na tayong mga Pilipino sa pang- aalipin ng ibang bansa. Masasabi na nating ganap na ang ating pagkabansang Pilipino. May sarili na tayong watawat, mayroon na ring pambansang awit at mayroon pang pambansang wika…ang Wikang Filipino.

            Wikang Filipino? Ginagamit ba ito?

            Hindi na lingid sa ating kaalaman na halos wikang Ingles na ang nagmamanipula nitong ating bansa. Hindi ba’t natatawag na malaya ang isang bansa kapag ginagamit ang sariling wika? Nawawalan ng kabuluhan ang wikang pambansa kapag hindi naman ginagamit sa lipunan, sa paaralan at maging sa pamahalaan. Sa kalagayan ngayon ng mga bagay- bagay sa ating bansa at sa sistema ng ating edukasyon, lumilitaw na tila wala pa tayong wikang sarili sapagkat nagpapamanipula tayo sa mga wikang banyaga.

            Sinasabing wika ang sagisag ng pagkalahi… tatak ng isang bansang malaya. Ang mga bansang malaya ay yaong mga gumagamit sa sariliing wika. Sa wikang Filipino naipakikilala ang lahing pagka- Pilipino. Larawan ito ng pagiging matapang, matatag at makatarungan ng mga Pilipino. Ating ibalik sa panahon ng ating mga bayani, kanilang ipinaglaban ang ating bansa sa mga pananakop ng mga mapang- aping mga dayuhan. Ibinuwis nila ang kanilang mga buhay , para lamang makahulagpos tayo sa mga manlolokong dayuhan. At ang Filipino ay ginamit bilang simbolo na isa na tayong malayang bansa.

            Sinasabing, kapag walang wika, walang kultura. At kapag walang kultura, walang wika.

            Kultura ang kabuuan ng mga paniniwala at lahat ng kaugalian ng mga tao. Kung kaya’t kultura ang pinanggagalingan ng wika. Wika ang nagiging midyum para maipahayag ang kultura ng isang pangkat ng mga tao. Ito ang paraan para mapayabong o mapaunlad ang kultura.  

            Sinasabing wika ang matibay na tanikala sa pagkakaisa ng isang bansa.

            Kung sariling wika ang ginagamit sa ating bansa, mawawala ang “ communication gap” sa pagitan ng masa ng mga nagsasalita ng sariling wika at mga pinuno na nagsasalita sa wikang Ingles. Sa ganito tayong mga Pilipino’y lagi nang kikilos at gagawa na parang iisang tao sa paghanap ng kaunlaran, kadakilaan at pagkakakilanlan. Sa pamamagitan ng ating wika, nagkakaintindihan tayo. Dito tayo nagkakaisa at nagtutulungan. Kapag ngakakaunawaan, magkakaroon ng kaunlaran itong ating bansa.

            Aanhin natin ang wikang dayuhan kung iilan lamang sa atin ang nakaiintindi? Hindi ba’t ang pagiging makabuluhan ng isang wika ay yaong naiintindihan, nagagamit at napapakinabangan ng lahat? Oo nga’t Ingles ang wikang ginagamit sa pandaigdigang kalakaran at ito’y hindi natin maiwawalang- bahala lang. Hindi rin naman masama ang panghihiram dahil nakatutulong ito na mapanatiling buhay ang isang wika. Nagiging midyum ito sa pakikipagkomunikasyon sa ibang bansa.

            Ngunit paano kaya kung ang wikang Filipino ang ginagamit natin sa mga panayam, pakikipag- ugnayan at pakikihalubilo sa kapwa Pilipino? Hindi ba’t mas mainam dahil naiintindihan ito ng lahat ng tao sa Pilipinas? At kung gamitin kaya ito sa mga inilalathala sa pahayagan, hindi ba’t mas madali nating maaabot ang mga hinanaing, mga naisin o kaya’y mga pangyayari sa ating bansa?

            Wikang Filipino ang sentro ng Pilipinas na pinanggagalingan ng lakas para mapatatag ang ating bansa. Ito ang bumibigkis sa mga Pilipino upang magkaisa para sa ikauunlad nitong bansa.

            Wika; sagisag ng kabansaan, sagisag ng kalayaan, sagisag ng karangalan, susi sa pagkakaunawaan, tungo sa kaunlaran, nitong ating Lupang Tinubuan.

Edukasyon ( Talumpati)

            Edukasyon ay di mananakaw ninuman,  kultura ang kinapapalooban ng mga paniniwala’t kaugalian, palakasan ang daan sa pakikipagkaibigan, sandatang kailangang maangkin ng mga kabataan.

            Mahal kong mga tagapakinig naririto na naman po tayo sa isang pagtitipon kung saan an gating pag- uusapan ang mga aspekto na makapagpapalakas sa mga kabataang tulad ko. Mga kabataang magiging susi upang umunlad ang ating Lupang Sinilangan. Mga kabataang makapagbibigay liwanag sa mga mamamayan mula sa madilim na nakaraan. Na magiging daan sa pagbabagong ating inaasam.

            Hindi na lingid sa ating kaalaman na laganap na ang pag- unlad ng agham sa ating lipunan. Kaliwa’t kanan na ang mga makabagong bagay. Katulad ng cellphone at computer. Mga makabagong bagay na makagpapadali n gating pamumuhay…lalung lalo na ng mga kabataan.

            Kahit saang dako ka man ngayon tumingin,marami ng mga internet café ang nagkalat. Iba’t ibang model na rin ng cellphone ang lumalabas. At hindi maikakaila na halos lahat tayong mga nag- aaral sa pribadong paaralan ay umaangkin ng mga bagay na ito. Ngunit, ito  ba ay ginagamit natin sa tamang paraan?

            Mga kaibigan, ang computer ay malaking tulong sa ating mga mag- aaral. Katulad sa mga pananaliksik…hindi mo na kailangang maghalukay pa ng sandamukal na mga aklat para kumuha ng mga kakarampot na datos sa bawat aklat. Punta ka lang ng yahoo..encode mo lang ang topikong hinahanap mo…mag-antay ka lang ng ilang segundo..binggo na .. makikita mo na ang hinahanap mo.  

            Nariyan din ang cellphone na makapagpapadali ng ugnayan natin. Magagamit sa mga panahon ng kagipitan. Hindi mo na kailangan pang mag- antay ng ilang buwan maipadala at tumanggap ng sulat. Sapagkat sa isang text lang, minuto lang aantayin mo..tanggap kaagad.

            Ngunit sadyang namamali ang ilang mga kabataan sa paggamit ng mga teknolohiyang makabago. Sa halip na sa pagpapaunlad ng karunungan ito gagamitin, ginagamit nila ito sa walang kuwentang bagay. Sa halip na magresearch para sa assignment…DOTA, counterstrike, YM at facebook ang inaatupag. Mayroon din diyan na pakikipagtextmate ang pinagkakaabalahan. Nagpupuyat tuwing gabi. Nanlalalim ang mga mata sa kinaumagahan…ang siste nakikipagtextmate sa kung kanino na lamang. Pagdating sa klase..bagsak si nene, inaantok, walang assignment. Pagkatapos magpapadala sa mga magagandang quotes, mag- a-eyeball, magkakarelasyon, mabubuntis, mawawala sa huwisyo ang kinabukasan, malulugmok sa  putikan. Ito ang paraan ng paggamit ng mga kabataan sa mga makabagong teknolohiya.tsk tsk tsk…hindi ba’t edukasyon ang natatanging kayamanan na hindi mananakaw ninuman? Ito ang natatanging sandata na maipagsasanggalang sa lahat ng pagsubok ng buhay. Kapag edukado ang isang tao nagagawa nitong maitama ang mga maling paniniwala na bunga ng kahunghangan. Naisasalba ang isang tao sa lupit ng kahirapan.

            Bumaling naman tayo sa ating banal na kultura. Ito ay ang kinapapalooban ng mga paniniwala’t kaugalian. Ito ang makinang na kasaysayan ng ating mga ninuno. Alam ba ninyo na sa buong mundo, Pilipino ang tinitingala ng mga dayuhan pagdating sa kulturang kinamulatan? Kung kaya’t maraming mga dayuhang ang piniling mag- asawa ng isnag Pilipino nang dahil sa ating kultura. Sapagkat tayong mga Pilipino ay kilala bilang matulungin, mapagkumbaba, masunurin, at magalang na lipi. At ito dapat ang magiging katangian ng ating mga  kabataan. Sa kadahilanang kung taglay ng mga kabataan ang mga ganitong uri ng mga katangian ay mapapadali ang ating pag- unlad. Magkakaroon ng matiwasay na pagsasama. Makakamtan ang paggalang sa bawat kapwa.

            Ang Kultura natin ay maipapakita rin sa mga palakasan. Dahil ito ang isang makinang na daan sa pakikipagkaibigan. Ditto nalilinang ang mga kakayahan na sangkatauhan.  Nahahasa rin ditto ang tiyaga ng mga kabataan s apagkamit ng tagumpay. Kung ang bawat kabataan ay mapapabilang sa isang legal na palakasan, mapapalayo sila sa bisyo. Bagkus, mararagdagan pa ang mga kaalaman at kakayahan nito sa pagsunod sa agos ng buhay. Hindi lamang pisikal na kakayahan ang mahahasa kundi pati na rin ang emosyonal at intelektwal. Sa mga palakasan nagsisimula ang isang magandang pagsasamahan.

            Kayat mahal kong mga tagapakinig…lalung lalo na sa mga kabataang tulad ko, huwag nating antaying mawala ang lahat ng mga pagkakataon para sa ikauunlad natin. Sama sama nating yakapin at tanggapin ang mga aspektong makapagbibigay sa atin ng lakas na makakatulong sa ating ikauunlad. Nasa ating kamay ang pag-unlad na inaantay ating bayan. Sapagkat tayo ang tinaguriang pag- asa ng bayan.